Dünyada açlık ve askeri harcamalar | Onur Hamzaoğlu
“Dünya genelinde askeri harcamalar son on yılda her yıl arttı ve 2024 yılında GSYİG’nin yüzde 2,5’ine ulaşarak 2 trilyon 700 milyar doları aştı.”
Bu haftaki yazımda iki ayrı raporun verilerini, yorumunu sizlere bırakarak paylaşacağım. Raporların ilki 1 Ekim 2024 tarihinde yayımlanmış olan ‘Küresel Açlık İndeksi, 2024’, ikincisi ise 16 Haziran 2025 tarihinde yayımlanan ‘Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü’nün 2025 Yılı Raporu’.
Küresel Açlık İndeksi
İrlanda’da bulunan Concern Worldwide ve Almanya’da bulunan Welthungerhilfe isimli kuruluşlar ülke, bölge ve dünya düzeyinde her yıl Küresel Açlık İndeksi (Global Hunger Indeks, GHI) hesaplamaları yaparak, hem var olan açlığı ve sonucunda yaşananları gözler önüne seriyor, hem de yıllar içindeki değişimi izleyebilmemizi sağlıyor. GHI sonuçları her yıl Ekim ayında paylaşılıyor. Son verilere göre dünya genelinde 733 milyon insanın yeterli kalori ve besine ulaşamadığı (aç olduğu), dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 35’ini oluşturan 2 milyar 880 milyon insanın ise sağlıklı beslenemediği belirlenmiş.
GHI, araştırmada ele alınan ülke, bölge ve/veya dünya nüfusu içinde beslenme için yeterli kaloriye ulaşamayanların payı (orantısı), beş yaş altı çocuklarda yaşa göre boy üzerinden hesaplanan “bodurluk” sıklığı, aynı yaş grubunda boya göre kilo üzerinden hesaplanan “zayıflık” sıklığı ve beşinci doğum gününü göremeden ölen çocukların o yıl doğan bebeklere orantısı başka bir ifadeyle, “beş yaş altı çocuklarda ölüm oranı” olarak adlandırılan dört ayrı değişken üzerinden hesaplanmaktadır. Hesaplama sonucunda GHI, 0 ile 100 arasında bir değer alır ve bu değer artıkça sorunun da arttığını gösterir. GHI; 9.9 ve altındaysa “düşük”, 10.0-19.9 arasındaysa “orta”, 20.0-34.9 arasındaysa “ciddi”, 35.0-49.9 arasındaysa “endişe verici” ve 50.0 ve üzerindeyse “son derece endişe verici” olarak kabul edilmektedir.
Önlenebilir olmasına karşın açlık ve yarattığı sorunlar kol geziyor
Ekim 2024 tarihinde açıklanan son verilere göre, GHI puanının dünya ortalaması 18.3 ile “orta” düzeydedir. Hatta 2023 yılına (18.8) göre 0.5 puanlık bir gerilemeye-iyileşmeye sahiptir. Buna karşın, ülkeler ve bölgeler arasında özellikle ülkelerin zenginlik düzeyi, çatışma-savaş varlığı, iklim krizinden etkilenme durumu vb. faktörlere bağlı olarak GHI puanı büyük farklılıklar göstermektedir. Örneğin, GHI puanı Avrupa ve Merkez Asya’da 5,7’iken Sahra Altı Afrika’da 26.8’dir. Ülkeler düzeyinde ise; Somali (44.1), Yemen (41.2), Çad (36.4), Madagaskar (36.3), Burundi ve Güney Sudan’da “endişe verici”, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Haiti, Nijer, Afganistan, Sudan ve Suriye’nin de aralarında bulunduğu 36 ülkede “ciddi” ve aralarında Libya, Güney Afrika, Venezuela’nın da olduğu 37 ülkede de “orta” düzeydedir. Türkiye’nin GHI puanı 5.0’in altında, “düşük” bulunmuştur.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü (SIPRI)
SIPRI 2025 yılı raporunda, silahlanma, silahsızlanma ve uluslararası güvenlikle ilgili önemli sayısal veriler de yer alıyor. Bu yazıda silahlanmayla ilgili özet paylaşımın ardından, silah şirketlerinin merkezlerinin bulunduğu ülkeler üzerinden silah satış gelirlerini ve toplam silah satış geliri içindeki paylarını sizlerle paylaşacağım.
‘Ölüm saçan’ ülkeler
Dünyada askeri harcamalar 2015 ile 2024 yılları arasında yüzde 37 oranında arttı. Bölgelere göre en büyük artış yüzde 83’le Avrupa’da gerçekleşti. Söz konusu artış, Asya ve Okyanusya bölgesinde yüzde 46, Amerika bölgesi ile Orta Doğu’da yüzde 19 ve Afrika’da ise yüzde 11 oranında görüldü.
ABD, dünyanın en büyük askeri harcamasını yapan ülkesi olmaya devam ederken, 2024 yılında da 997 milyar dolarlık askeri harcamayla ilk sırada yer aldı. Bu harcama ikinci sırada yer alan Çin’den 3.2 kat daha fazla. Askeri harcamalarda bir önceki yıla göre, 2024 yılında gerçekleşen artış Avrupa bölgesinde yüzde 17, Rusya’da yüzde 38 ve Ukrayna’da yüzde 2,9 olarak tahmin ediliyor. Aynı yıl, NATO üyesi 30 Avrupa ülkesinden 17’si koşul olan gayri safi yurt içi geliri (GSYİG)’nin yüzde 2’si oranındaki askeri harcamayı gerçekleştirdi.
Asya ve Okyanusya’da tahmini askeri harcamalar 35 yıldır üst üste artıyor. Çin’in askeri harcamaları da 2024 yılında yüzde 7 artarak 314 milyar dolara ulaştı. Çin’in bu harcamaları aynı yıl bölgede gerçekleştirilen askeri harcamalar toplamının yarısını oluşturuyor. Bunun yanı sıra, Japonya’da 2024 yılındaki askeri harcamalar yüzde 21 oranında arttı. Bu artış Japonya’nın 1952’den bu yana en büyük yıllık askeri harcama artışı olarak tarihe geçti. Ortadoğu’daki tahmini askeri harcamalar da 2024’te yüzde 15 oranında arttı. Ortadoğu’da askeri harcamaları en fazla artan ilk üç ülke yüzde 65 ile İsrail, yüzde 12 ile Türkiye ve yüzde 1,5 ile Suudi Arabistan.
‘Ölüm üreten’ şirketler
Dünya genelindeki en büyük silah üreticisi 100 şirketin 2023 yılı geliri, 2022 yılına göre yüzde 2.8 artarak, 632 milyar dolara ulaştığı ve bu şirketlerden 73’ünün önceki yıla göre daha da büyüdüğü (silah satışını artırdığı), bunlardan 39’unda da büyümenin yüzde 10’un üzerinde gerçekleştiği belirlendi. Yüz şirketten 41’i ABD merkezli ve silah satışı gelirinin yüzde 50,2’sini (317 milyar dolar) oluşturdu. Bu şirketlerden yalnızca beş tanesi toplam dünya gelirinin neredeyse yüzde 33’üne sahip oldu. Yüz şirket arasında merkezi Çin’de bulunan dokuz şirketin 2023 yılı silah geliri 103 milyar dolar. Bu şirketlerden üç tanesi ilk 10 şirket arasında yer aldı.
Silah üreticisi en büyük ilk 10 şirketin 2023 yılındaki silah satış gelirlerinin toplamı 307 milyar 320 milyon dolara ulaştı. Bu şirketler dünya silah ticareti gelirini yüzde 49’una sahipler. Merkezi ABD’de olan beş şirketin silah satış geliri 198 milyar 340 milyon, Çin’de olan üç şirketin silah satış geliri 57 milyar 460 milyon, İngiltere’de bulunan şirketin geliri 29 milyar 810 milyon ve Rusya’da bulunan şirketin geliri ise 21 milyar 730 milyon dolardır.
Dünya genelinde askeri harcamalar son on yılda her yıl arttı ve 2024 yılında GSYİG’nin yüzde 2,5’ine ulaşarak 2 trilyon 700 milyar doları aştı. Bununla birlikte, önceki yıllara ait veriler (1964’te 5,4 ve 1984’te yüzde 4,2) dikkate alındığında, dünya tarihinin en yüksek seviyelerinin oldukça altında bulunuyor. Buna karşın, NATO ülkelerinin 2035 yılına kadar askeri harcamalarını GSYİG’lerinin yüzde 2’sinden 5’ine çıkarma kararı Avrupa ülkeleri başta olmak üzere, var olan durumun değişeceğini gösteriyor. Bu durumun kimlere kaybettireceğini hatta daha çok kaybettireceğini biliyoruz. Tabii ki şimdiye kadar kazanmakta olanlar da daha çok kazanacak. Peki kimler kazanacak?
Öldürmek için şirket evlilikleri ve teknoloji
Raporda Kuzey Amerika ve Batı Avrupa silah endüstrilerinin son yıllardaki en belirgin eğilimlerinden birinin, düşük borçlanma maliyetleri ve artan askeri tedariklerle kolaylaştırılan şirketler arasındaki birleşme ve satın almalar olduğu belirtilmektedir. İkinci bir eğilim olarak özellikle insansız hava araçları, elektronik savaş ve yapay zekayla desteklenen siber yetenekleri kapsayanlar da dahil olmak üzere yüksek teknolojinin tercih ediliyor olmasıdır.
Kapitalizm insana karşıdır!
Dünyanın büyük bölümünde açlık ve açlığa bağlı hastalıklar hatta ölümler yaşanıyorken, sorunu çözebilecek ekonomik kaynaklar bu sorunun çözümüne harcanmadığı gibi, patronların sonu gelmez kâr hırsı nedeniyle insani yardım harcamalarının daha da azalacağına yönelik bilgilere ulaşıyoruz.
Kaynaklar
https://www.globalhungerindex.org
https://www.sipri.org/sites/default/files/2025-06/yb25_summary_en.pdf
Seçtiklerimiz: Onur Hamzaoğlu – bianet – 02.07.2025